कोल्हापूर

कोल्हापूर शहर हे भारतात महाराष्ट्र राज्याच्या दक्षिण पश्चिम भागात वसले असून कोल्हापुरास पूर्वी करवीर असे म्हटले गेल्याचे दिसते. तसेच कोल्हापूर हे पश्चिम भारतातील सर्वात जुने धार्मिक व व्यापारी केंद्रांपैकी एक आहे. करवीर किंवा कोल्हापूर माहात्म्यामध्ये कोल्हापूरचा दक्षिण काशी किंवा दक्षिणेतील बनारस म्हणून उल्लेख केला आहे. पंचगंगा नदीच्या काठावर वसलेले कोल्हापूर शहर हे प्राचीन परंपरा आणि आधुनिक प्रभाव यांचे एक मिश्रण आहे. १९४५ साली कोल्हापूरच्या ब्रह्मपूरीवरील उत्खननाने प्राचीन काळातील रोमन युगाचे अस्तित्व असलेल्या एका प्राचीन शहराचे अस्तित्व प्रकट केले. पूर्वी कोल्हापूरमध्ये वेगवेगळ्या राजवंशाच्या राजवटी होत्या, पण मराठ्यांच्या राजवटीत ते सांस्कृतिक केंद्र बनले. राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज हे आधुनिक कोल्हापूरचे एक जनक आहेत. छत्रपती शाहू महाराजांच्या कारकिर्दीने एक प्रगतिशील उत्साह शहरामध्ये उमटला आणि छत्रपती शाहू राजेंनी रंगभूमी, चित्रपट निर्मिती, संगीत, पेंटिंग, शिल्पकला, कुस्ती आणि आभूषणे बनविण्यासारख्या कलांना प्रोत्साहन दिले. कोल्हापूरला मराठी चित्रपट उद्योगाचे माहेरघर म्हणून सुद्धा ओळखले जाते.

कोल्हापूरचे लोक साधारणपणे 'कोल्हापुरी' किंवा 'कोल्हापूरकर' म्हणून ओळखले जातात. मुख्यत्वेकरून येथे मराठी भाषा बोलली जाते, त्याव्यतिरिक्त हिंदी, उर्दू, गुजराती, कन्नडा या भाषा सुद्धा बोलल्या जातात. कोल्हापूर शहर पंचगंगा नदीच्या काठावर वसले आहे आणि वेगाने वाढणाऱ्या औद्योगिकिकनाणे या नगरीचा समृद्ध वारसा प्रतिबिंबित होतो. शहरास एक व्यावसायिक केंद्र म्हणून सुद्धा त्याचे महत्व जगप्रसिद्ध आहे. कोल्हापूर शहर हे गुळाची मोठी बाजारपेठ असून ज्याचे जिल्ह्यामध्ये फार मोठ्या प्रमाणात उत्पादन होते. हा गुळ भारतातील विविध भागांमध्ये पुरवला जातो आणि निरनिराळ्या देशांना निर्यात केला जातो. कोल्हापूर जिल्हा भारताच्या सहकार चळवळीतील एक उज्ज्वल उदाहरण आहे. कोणतीही शंका नाही की, महाराष्ट्रात व देशभरात कोल्हापूर जिल्हा दरडोई उत्पन्नामध्ये सर्वाधिक व अग्रेसर आहे. शहरातील वास्तू आणि ऐतिहासिक पर्यटनस्थळांमुळे येथील ऐतिहासिक पार्श्वभूमी सहजपणे प्रतीत होते. तसेच शहरातील आणि आसपासच्या विविध मंदिरे व धार्मिक स्थळे यामुळे धार्मिक पर्यटन क्षेत्र म्हणून कोल्हापूर शहर एक महत्त्वपूर्ण पर्यटन स्थळ बनले आहे. त्याशिवाय असंख्य तलाव आणि पंचगंगा नदी यामुळे शहराच्या सौन्दर्यात भर पडत असून आरामदायी पर्यटनासाठी आकर्षण केंद्र बनले आहे.

कोल्हापूर शहरात 'महालक्ष्मी' किंवा 'अंबाबाई' देवीचे प्रसिद्ध मंदिर असून देवीचा आशीर्वाद शहरावर सदैव असतो. तसेच ओल्ड पॅलेस, न्यू पॅलेस, रंकाळा लेक, शालिनी पॅलेस, टाऊन हॉल, पंचगंगा घाट, शिवाजी पूल इत्यादी ठिकाणे पर्यटन स्थळे म्हणून प्रसिद्ध आहेत. कोल्हापूर शहर हे कोल्हापुरी चप्पल, कोल्हापुरी लवंगी मिरची, कोल्हापुरी गूळ, कोल्हापुरी तांबडा पांढरा रस्सा, कोल्हापुरी सुक्के मटण, कोल्हापुरी मिसळ, कोल्हापुरी साज, कोल्हापुरी फेटा, कोल्हापुरी दूध कट्टा, कुस्ती या आणि बऱ्याच विविध गोष्टींसाठी प्रसिद्ध आहे.